1. gazneliler devleti'nin kurucusu sebük tegin'in oğlu. devlete en parlak dönemini yaşatan ve tarihte "sultan" unvanını ilk kullanan hükümdar olarak bilinen kişidir. genç yaşlardan itibaren devlet idaresinde görev almış, henüz babasının sağlığında horasan valiliği görevini yürütmüş bir devlet adamı.
babası öldüğü zaman da onun yerine geçen küçük kardeşini ortadan kaldırarak hükümdar olmuştur.
tahta geçtikten sonra buhara, horasan, herat ve kabil'i samanilerden almış, bugünkü afganistan ve harezm'e kadar olan tüm maveraünnehr'i ele geçirmiş. ardından da rey, isfahan ve zencan gibi şehirleri de alarak, iran topraklarının da büyük bölümüne hakim olmuş ve devletin sınırlarını geliştirmiştir.
hindistan'a 17 sefer yaptığı bu sayede de hindistan'ın kuzey bölümlerine islamiyet'in yayılmasını sağladığı bilinir. hatta bu seferler sırasında hindistan'da birçok cami yaptıran ve islam dinini öğretmek üzere oraya alimler yerleştiren gazneli mahmut, aynı zamanda da islam dininin hindistan'da yayılıp kabul görmesini sağlamıştır. ayrıca islamiyet'in koruyuculuğunu yapan ilk türk hükümdarı olduğundan, bu yüzden de abbasi halifesi kendisine sultan ünvanını vermiştir.
savaşçı bir devlet adamı olmasının yanında, alim bir kişiliği de olan sultan mahmut'un sarayında dönemin alimleri ve şairlerine çeşitli konularda sohbet ve tartışmalar yaptırdığı ve o dönemde sarayın adeta bir bilim akademisi haline geldiği söylenir. tabii bunda kendisinin de bilim ve sanata karşı büyük bir sevgi beslemesinin payı olduğu da düşünülebilir. sultan mahmut zamanında fars kültürü yüksek bir düzeye ulaşmış, (gbkz: biruni ) ve (gbkz: firdevsi) gibi birçok meşhur iran bilgininin de sultan mahmut'un sarayında himaye gördüğü söylenir. hatta gazneli mahmut'un o dönemde firdevsi'ye danışarak , çeşitli konularda ondan fikir aldığı yine döneme dair bilinenler arasında.
firdevsi'nin meşhur şehname'si de dahil olmak üzere, dönemin pek çok kitabı sultan mahmut'a takdim edilmiştir mesela.
sultan mahmut'un sarayında türk dili konuşulmasına rağmen, hüküm sürdüğü çevrenin ve o dönemin de etkisiyle fars kültürüne fazlasıyla önem vermiş bu yüzden de farsça' nın önemli eserler kazanmasına hizmet etmiştir.
(yazar: missgarnett ) ukdesi
nilll